Li¶ć dębu
- to zapomniany w¶ród wrocławian symbol ¦l±ska, którego Wrocław jest stolic±...
czytaj więcej
|
|
|
| |
ARTYKUŁY
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu
W¶ród ruchliwych ulic południowego ¦ródmie¶cia istnieje zielona enklawa ciszy i spokoju, swoiste miasto w mie¶cie, gdzie swój ostatni dom znaleĽli ¶l±scy Żydzi. Rozplanowanie cmentarza zachwyca swoim uporz±dkowaniem; po¶ród alejek regularnie dziel±cych cmentarz na kwatery można podziwiać rzędy macew oraz okazałe grobowce rodzinne.
Cmentarz przy ul. ¦lężnej na wrocławskich Gajowicach nie jest oczywi¶cie najstarsz± żydowsk± nekropoli± w mie¶cie. Pierwszy, ¶redniowieczny cmentarz żydowski znajdował się na Przedmie¶ciu Oławskim, poza murami miejskimi. 27 wrze¶nia 1345 roku król czeski Jan Luksemburski zezwolił rajcom zniszczyć obiekt oraz użyć wszystkich kamieni do budowy murów. W póĽniejszych wiekach z różnych obiektów Wrocławia (m.in. Z Ratusza i Katedry) wydobywano ¶redniowieczne nagrobki. Czę¶ć z owych płyt została zniszczona, ale niektóre można podziwiać do dnia dzisiejszego. S± one zgromadzone przy cmentarzu na ul. ¦lężnej, a najstarszy zabytek, pochodz±cy z 1203 roku nagrobek rabina Dawida, umieszczono w Arsenale.
Od XIV do XVIII wieku Żydzi grzebali zmarłych w innych miastach na terenie ¦l±ska i poza jego granicami. W drugiej połowie XVIII gmina otrzymała teren na Przedmie¶ciu ¦widnickim, gdzie chowano zmarłych do 1856 roku, kiedy zamknięto cmentarz ze względu na wykupienie terenu przez Kolej Górno¶l±sk± pod budynek dyrekcji.
16 listopada 1856 roku otwarto cmentarz przy ul. ¦lężnej. Teren jego był wielokrotnie powiększany, ¶ladem czego jest obecno¶ć kilku murów, przy których umieszczono najbardziej okazałe grobowce. Z czasem zwężano alejki, aby uzyskać więcej miejsca na pochówek. Problem braku przestrzeni rozwi±zano w roku 1902 tworz±c na Kozanowie ostatni± żydowsk± nekropolię, która funkcjonuje do dzi¶.
Ostatecznie obiekt przy ul. ¦lężnej jest czworobokiem o powierzchni 4,6 ha. W 1943 roku zamknięty cmentarz wydzierżawiło ogrodnictwo, co z pewno¶ci± uratowało obiekt przed zniszczeniem. Podczas walk o miasto nekropolia znalazła się na linii frontu i była narażona na nieustanne ostrzeliwanie. Nawet dzi¶ zaobserwować można ¶lady po pociskach na niektórych grobach. Po zakończeniu wojny obiekt był notorycznie dewastowany i rozkradany. Dopiero w 1974 roku wpisany został do rejestru zabytków. Na lata 80. przypadło zabezpieczanie terenu oraz renowacja i porz±dkowanie kamiennych elementów. Dzi¶ funkcjonuje on jako Oddział Sztuki Cmentarnej Muzeum Miejskiego Wrocławia.
Na cmentarzu można zobaczyć nie tylko proste macewy - typowe dla żydowskiej sztuki sepulkralnej, ale również pomniki i grobowce zbudowane w różnych stylach charakterystycznych dla XIX i XX wieku. Występuj± tu grobu neoklasycystyczne, neogotyckie, neorenesansowe, neobarokowe, eklektyczne i modernistyczne. Przybieraj± one różny kształt - baldachimów, portali, kapliczek. Niesamowit± atmosferę tego miejsca podkre¶la bujna ro¶linno¶ć, która zdaje się być czę¶ci± kamiennych kwiatów i drzew na grobowcach.
Warto prze¶ledzić napisy na mogiłach. Z czasem hebrajskie inskrypcje były umieszczane razem z napisami pisanymi w języku niemieckim. Ciekawie prezentuje się także datowanie umieszczane na tablicach. Niektórzy Żydzi umieszczali na grobach swoich bliskich hebrajskie nazwy miesięcy oraz rok od stworzenia ¶wiata.
Tomasz Sielicki
Osoby zasłużone, które spoczęły na Starym Cmentarzu Żydowskim:
Isidor i Neander Alexander - bankierzy, wła¶ciciele banku przy Königsplatz 8 (pl. Jana Pawła II) we Wrocławiu. PłaskorzeĽba z wizerunkiem banku umieszczona została na grobowcu.
Sigismund Asch - lekarz i radny miejski,
Leopold Auerbach - lekarz, uczeń Jana Ewangelisty Purkyniego, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
Eduard Bielschowsky - znany wrocławski kupiec (dom handlowy przy ul. ¦w. Mikołaja 76),
Julius Bruck - profesor medycyny,
Ferdinand Julius Cohn - profesor botaniki, jako pierwszy zaliczył bakterie do królestwa ro¶lin, współpracownik i przyjaciel Roberta Kocha,
Hermann Cohn - profesor okulistyki,
Louis Galewsky - założyciel wytwórni likierów, jednym z jej produktów był trunek "Breslauer Dom",
Heinrich Graetz - profesor historii Uniwersytetu Wrocławskiego, autor pierwszej historii Żydów,
Siegfried Haber - kupiec, ojciec Fritza Habera, laureata Nagrody Nobla,
Ferdinand Lassalle - my¶liciel i działacz socjalistyczny, twórca pierwszej partii robotniczej Niemiec.
Clara Sachs - malarka, impresjonistka,
Julius Schottlaender - wła¶ciciel dóbr ziemskich, fundator wrocławskiego Parku Południowego oraz linii konnego tramwaju prowadz±cej do niego, twórca Domu Opieki Społecznej,
Abraham Spiro - kantor Synagogi Pod Białym Bocianem, ojciec malarza Eugena Spiro,
Auguste i Siegfried Stein - rodzice Edyty Stein, znanej jako ¶w. Teresa Benedykta od Krzyża wybitnej my¶licielki, przedstawicielki fenomenologii, zgładzonej w O¶więcimiu w 1942 roku, patronki Wrocławia oraz Europy.
|
Przy pisaniu tego artykułu korzystałem z pracy pana Macieja Łagiewskiego
"Stary cmentarz żydowski we Wrocławiu" (Wydawnictwo Via Nova).
|
|
Dolny
